Ne maeke e tau kelekele kua malolo hfio ke tupu fakalutukia mo e nakai fai fakakiteaga ke moua e hatakiaga. Ne fa mahani ke tupu ka to lahi e uha, to e mafuike mo e, ke he falu magaaho, ha ko e tau gahua he tau tagata. Kumikumi ke iloa ko e heigoa ke taute he magaaho ne ai la tupu ia, kua tupu mo e kua mole e malolo hifo e tau kelekele.

Tukuhifo e tau lauiaaga ha ko e tau kelekele kua malolo mo e holo

Fakakia neke ko e taha matakavi haau ne mukamuka ke malolo hifo e tau kelekele. Ko e tau matakavi ne mukamuka ke malolo hifo e tau kelekele ne lalafi atu ke he tau matakavi ne ha i ai e:

  • Tau kelekele ne kua fita e malolo hifo fakamua
  • Tau paia tokoluga
  • Tau halavai fakatafe he tau paia tokoluga
  • Tau vai tafe ikiiki mo e tau kaukau vailele, poke
  • Tau matafeutu he faahi tahi.

Liu tumau ke kitekite ke he haau a inisua. Mahuiga lahi kaeke ke fai inisua a koe ke lata mae haau a kaina mo e tau koloa ne haha i ai ha ko e mena to lagomatai he mena nei a koe ka tupu e taha matematekelea ke liu ke tu hake ke he haau a tau hui kaeke ke malona e haau a tau koloa.

Ko e laini matutaki ki Loto
A house

Ko koe ni ke iloa tonu ko e iloa he haau a magafaoa e tau mena ke taute mo e katoatoa e koloa kua lata ke fai ke o atu mo e mafola.

Taute ke mau to malolo hifo e tau kelekele

Taute ke mau amanaki e haau a lotokaina. Fakataitai ke iloa ko e heigoa e tau kola haau ne liga ke moua mo e taute auloa e taha fakatokatokaaga.

To maeke he kautaha Civil Defence Emergency Management Group ke talaatu kia koe kaeke kua fita e malolo e kelekele he matakavi ia haau fakamua.

Iloa e tau fakamailoga hataki ke maeke ia koe ke fakamafitifiti e taui kaeke ke kitia e koe. Tivi tumau e haau a kaina, muaata kaeke kua leva lahi e magomago e fonua, kua to e tau mafuike po kua to lahi e uha. Onoono ke kitia e:

  • tau malolololo ikiiki, e tau patuo ne kua mokulu mo e kua poko atu e kelekele i lalo hifo he tau paia
  • tau gutuhala mo e tau pu fakamaama ne uka ke mahafagi
  • tau avaava he tau mena ne ai hao mitaki e tau pu fakamaama
  • tau vala he fale ke tuga e tau sitepe, tau kaupa, mo e tau kaupa he gutu fale ne malutulutu poke lifa kehe mai he fale
  • tau maihiihi poke tau fufua hake mai he kelekele, puhala tu, kauhala, tau kaupa taofi kelekele mo e falu foki e tau fugaluga mao; mo e
  • tau akau kua nakai tutu fakahako, tau kaupa taofi kelekele poke tau pa puipui kaina.

Mataala he tau magaaho ka fakaholo, muaatu ke he tau puhalatu ne tumutumu hake e tau faahi. Onoono fakamakutu ke kitia kaeke kua malolo hifo e tau kauhala, e tau pelapela mo e tau patuo kua mokulu hifo.

Ko e laini matutaki ki Loto
Hands marking off a checklist

Taute e taha palana mo e haau a magafaoa ke maeke ke hoko mitaki ke he tuaga mitaki ka mole e lekua tupu fakalutukia. Manamanatu ke he tau mena ne kua lata ke fai ke he tau aho oti mo e aikua kaeke ke ai fai mena pihia a koe?

Ko e laini matutaki ki Loto
Emergency supplies on some pantry shelves

Kaeke ke tupu e taha lekua fakalutukia, kua maeke ia koe ke apitia ke he loto kaina ke tolu e aho poke molea. Kua fita e puke e fale haau ke he tau koloa fakaaoga ka tupu e taha lekua fakalutukia ka kua tuga ni ko e tau koloa fa mahani ke fakaaoga ni he tau aho noa. Taute mo e iloa ko e heigoa e tau koloa ne kua manako mo e taute e taha palana ke hoko mo e mafola.

Ko e heigoa ke taute kaeke ke malolo e kelekele pokua amanaki e kelekele ke malolo

Fakamafiti ke hola kehe mai he hala he kelekele ne kua malolo.

Fehola kehe mai he haau a kaina poke taha fale foki kaeke kua kitia kua nakai haohao mitaki — uta e haau a kato koloa ne kua seu tuai mo e haau a tau manu fao mo koe kaeke ke fahia ke taute fakamafiti.

Tauhea atu ke he haau a tau katofia mo e lagomatai ke he falu ka maeke ia koe.

Matutaki ke he tau kau gahua ne lagomatai ke he tau matematekelea tupu fakalutukia pihia mo e haau a tufono maaga.

Ko e heigoa ke taute kua mole atu e malolo he kelekele

Mataala neke fai kelekele foki ka malolo.

Nofo kehe mai he kelekele malolo ato moua e fakaataaga mai he tau pule ka mole e tau fuafua mo e tivi fakamitaki ki ai.

Hokotak ke he tau pule kaeke ke malona e tau kave hila.

Liu ke to fakamafiti aki e tau akau e tau kelekele ne kua mafukefuke mo e malona. Kaeke ke otioti mo e matafi e kelekele ha kua nakai fai akau e kelekele kua maeke ke tupu mai ai e vai puke holo mafiti.

Lagomatai ke he falu kaeke kua maeke ia koe, mua atu kia lautolu ne manako lahi ke he tau lagomatai.

Kaeke kua malona haau a kaina

  • Aua neke taute taha mena ke fakahagahagakelea aki a koe poke malona atu haau a kaina.
  • Matutaki fakamafiti atu ke he kautaha pisinisi ne inisua a koe ki ai.
  • Kaeke ke totogi nonofo e koe he haau a kaina, matutaki atu kia ia he haana a kaina pihia mo e haau a pisinisi ne inisua e tau koloa haau ki ai.
  • Poki e tau ata he tau koloa ne malona. To fakamafitifiti he mena nei e tau kumikumiaga ke lata mae haau a tohi ole.

Ko e tau vahega matematekelea

Na loga lahi e tau matematekelea tutupu pauaki i Niu Silani. Kumikumi ke iloa ko e heigoa ke taute to hoko, kua hoko mo e kua mole e tau vahega kehekehe he tau mena tutupu fakalutukia.