Fakatumau ke hahao mitaki a koe, haau a magafaoa, kapitiga mo e maaga mai he COVID-19 kaeke ke moua e huki fakagata.

Tauteute ke mau ke lata mae puipuiaga ke he lotokaina

Maeke ia ko e ke teuteu he magaaho nei ko e heigoa haau kua lata ke taute kaeke ke moua a koe he COVID-19. Ka mau a koe kua pehe mena ia ko e tau tagata, tau fakatutalaaga, tau matutakiaga mo e iloa e tau mena ke taute. Ka mau a koe to pehe e mena ia to maeke he haau a magafaoa mo e maaga ke felagomataiaki kaeke kua lata.

Kaeke kua tivi posetivi a koe he COVID-19, kua lata ia koe mo e tau tagata oti ne nonofo mo koe haau a lotokaina ke nonofo puipui ke taofi e utafano he moko.

Laulahi he tau tagata ne moua he COVID-19 na ligaliga ni ke moua tote ke he latalata e gagao To maeke ia lautolu ke nonofo puipui mo e liliu katoatoa ke he tau tuaga fakamua ki loto ni ha lautolu a tau kaina, poke taha nofoaga kehe foki, moua mai e lagomatai mai he tau leveki malolo tino he matakavi ne nofo ai.

Taute e taha palana

Kua lata ia koe ke tauteute ke iloa ko e heigoa haau ka taute kaeke kua fai he haau a lotokaina ne kua tivi moe kua moua e COVID-19. Kua lata he fale katoatoa haau ke nonofo oti he loto kaina.

Ko hai ke lagomatai a koe?

Fakakite e tau tagata i fafo he haau a kaina ne maeke ke lagomatai a koe kaeke kua nonofo puipui e lotokaina haau. Fakatai, ke fakakia aki e tau kai poke tau koloa fakaaoga.

Fai tagata nakai he haau a lotokaina ne ligaliga kua lata ke moua foki e taha levekiaga poke lagomatai? Fefakatutalaaki mo lautolu he loto kaina ka lagomatai ke he tau levekiaga mo e talia tuai ko e heigoa ka taute kaeke kua lata a koe ke nofo puipui. Taute e tau palana kaeke ke fakafeheleaki a koe mo e taha ke he taha tama poke taha tagata ne tua atu ni ki koe.

To lata nakai a koe ke moua foki e taha lagomatai?

Tokologa he tau tagata to maeke ia lautolu ke moua e mafola ha kua lagomatai he tau kapitiga mo e magafaoa. Kaeke ke manako atu a koe ke moua e taha lagomatai, ko e faahi gahua Ministry of Social Development ne maeke ke tutaki a koe moe faahi gahua ne maeke ke lagomatai a koe. Hea atu ke he numela 0800 512 337 mo e nakai totogi.

To liga maeke he Work and Income ke lagomatai a ko e ke totogi.

Ko e heigoa e haau a tau palana he gahuaaga mo e aoga?

Fakatutala mo e haau a takitaki gahua, aoga mo e tau matakau maaga he haau a tama ke iloa ko e heigoa ha lautolu a tau palana.

Manako nakai a lautolu ha mena taha mai ia a koe? To maeke nakai a lautolu ke lagomatai a koe? To maeke nakai haau a tau tama ke gahua mo e fakaako ke he lotokaina?

Fakailoa ke he tau tagata ko e nofo puipui a koe

Manamanatu ki ai ke iloa ko e fakailoa fefe e koe ke he tau tagata kua nofo puipui e haau a lotokaina. Liga ke maeke e fakatino fakataata QR code ke pili ke he gutahala haau i faahi mua poke pa kaina ke kitia he tau tagata mo e mailoa e ha lautolu a tau oaga.

Kaeke ke lagomatai e tau tagata ha kua fakakia aki e tau koloa kae nakai feleveia, manako nakai a koe ke tohi hila atu to hohoko atu? Fakatagi atu e pu motoka he pa i fafo? Fakaaoga he taha gutuhala kua talia ki ai?

Tohi hifo e tau poakiaga

Tohi hifo e tau poakiaga he lotokaina ke mukamuka taha ke muitua kaeke ke gagao a koe mo e kua lata ke finaatu ke he taha fale nofo puipui pauaki poke fale gagao. Totou e tau mena tuga e tau manu fao ke fagai, totogi e tau kaitalofa mo e fakamalu e tau akau.

To fakatote hifo fefe e koe e utafano?

Manamanatu ke he tau puhala ke tauteute e koe haau a lotokaina ke tuku hifo e utafano he COVID-19. Ta e taha mepe he haau a kaina mo e fakamailoga e tau vala he fale haau. Fakatai ke he tau vala he fale ne fakaaoga auloa, taha vala ne nonofo puipui mo e taha vala ke fakamea aki e tau vai e tau lima.

Ko e laini matutaki ki Fafo
Unite Against COVID-19 logo

Tokologa he tau tagata ne to maeke ke leveki mitaki ka nofo puipui ha kua moua e tau lagomatai mai he tau kapitiga mo e magafaoa, ka e fai lagomatai agaia ni kaeke ke manako. Moua e falu a lagomatai foki kaeke ke moua e koe e COVID-19 pokua nofo puipui a koe.

Ko e laini matutaki ki Fafo
Unite Against COVID-19 logo

Moua mai he kupega hila e taha fakatino fakataata ke fakailoa ke he tau tagata ko ko e ne fae nofo puipui.

Onoono fakamahino ko e heigoa e haau a tau koloa kua lata ke moua

Onoono fakamitaki ke iloa ko e heigoa haau ne kua lata ke lagomatai aki ni a koe mo lautolu ne haha i ai mo koe.

  • Taute e taha fakamauaga hagaao ke he tau vala tala he haau a magafaoa. Putoia oti e tau higoa, tau tau moui, tau numela NHI, ha vala tala ni hagaao ke he tau malolo tino mo e tau vai fakamalolo tino ne inu poke tau koloa fakamalolo tino ne kua igatia mo e lata ke fai. Lalafi ki ai e tau puhala ke matutaki tuga e haau a ekekafo, pihia kaeke ke finaatu ka mole tau tula gahua mo e ha falu e tau faahi lagomatai.
  • Potapota e tau mena haau ne fiafia ke taute. Ko e heigoa la ka utakehe e fakaligoa kaeke kua nofo puipui a koe he lotokaina?
  • Potapota e tau koloa ke lagomatai ke moua e malolo ke he tau tino. Lalafi ki ai e tau pa mata, tau vai tamate moko, tau afilima, tau pepa fagu ihu, tau taga veve mo e tau vai kana fale
  • Fakamooli kua fai koloa a koe ke lagomatai kaeke kua fai fakamailoga COVID-19 a koe. Tuga e tau vai ke utakehe e tau mamahi, tau tega vai monomono mae kakia, vai koho, tepu aisa mo e viki ke mulu aki e tino.

Fakaolo atu e lima ke he tau kapitiga mo e tau magafaoa ke lagomatai

Ko tautolu oti ki loto he mena nei mo e to hoko mo e mafola ke he faahi mitaki.

  • Tumau ke matutaki. Taute e tau fakafetui mo e haau a magafaoa, tau kapitiga mo e maaga. Kaeke ko e nofo puipui a koe, fakamooli kua haha i ai e tau fakamauaga nei ke he kupega hila poke ke he telefoni.
  • Lagomatai ke he haau a tau kapitiga, magafaoa mo e tau kapitiga gahua ke taute ni e lautolu ha lautolu a tau palana ke taute ke mau.
  • Kumikumi ke iloa ko e heigoa he haau a maaga ne taute. Fai matakau ka ne taute e tau kai ke tuku he aisa, tufatufa e tau puhala palana poke nofo mau ke he tau iloaaga?

Lagomatai ke moua he haau a maaga a tau huki fakagata

Maeke ia koe ke lagomatai he haau a maaga ke taute ke mau mae COVID-19 kaeke ke moua e tau huki fakagata.

Ka moua e tau huki fakagata ko e kakano to liga ke tuku hifo e moua he gagao lahi mo e lata ke finaatu ke he falegagao. To liga ai tufatufa mukamuka e koe e COVID-19 ke he taha.

Ko e tau kumikumiaga fakaako ke fakakite ko e tau tagata ne kua moua ua e fafatiaga he huki fakagata ne moua e puipui mai he tau fakamailoga COVID-19.

  • Kaeke ke fai katofia kaina a koe ne nakai maeke ke hoko atu ke he fale huki COVID-19 tata, ko e ha ne ai huhu age a koe ko e manako nakai a lautolu ke uta e koe a lautolu.

    Ko e taha kakano ne liga fai ne nakai la moua ia he falu a tau huki COVID-19 ha kua nakai maeke ia lautolu ke hoko atu ke he taha fale huki fakagata. Na loga e tau fale i Niu Silani ne maeke a koe ke moua e huki COVID-19, pete ni ke fai fakamauaga ke hoko atu poke nakai.

    Falu he tau fale huki ne kua taute pauki e fale ke lagomatai aki e tau tagata nakai malolo e tau alaga tino.

  • Fai katofia kaina nakai a koe ne tupetupe ha koe huki ke puipui mai he COVID-19? Maeke ia koe ke talaage to lagomatai e koe a ia ka fano.

    Kaeke kua moua haau a tau huki COVID-19, to iloa e koe e mukamuka he mena ia. To liga lata e katofia kaina haau ke moua e taha fakamalolo loto ka iloa ko e heigoa ka tupu he ha lautolu a oatu ke moua he huki.

    Maeke ia koe ke eke mo kapitiga-huki ti fakatauo mo e haau a katofia kaina ke lagomatai.

  • Kaeke ke fai katofia kaina a koe ne nakai la moua ha huki fakagata ke totoko aki e COVID-19, to lata a lautolu ke fai tagata ke leveki e tau fanau.

    To ligaliga nakai la fai magaaho ia he tau mamatua mo e tau tagata leveki atu ke he tau magafaoa ke o kehe mo e oatu ke moua e tau huki. To maeke ia koe ke fakamukamuka fakatote kaeke ke ui a koe ki ai ke leveki e koe e tau fanau ka e oatu e tau tagata lalahi ke moua e tau huki.

  • Iloa nakai e koe taha ne tupetupe neke mamahi e huki COVID-19? Talaage ki ai to nakai kelea ke tuga mo e manatu a lautolu.

    Ka moua e huki COVID-19 to lahi e mafiti mo e mukamuka. Ka logona e koe kua tupetupe ha ko e amanakiaga ke moua e huki fakagata, ko e mena kua fa mahani.

    Ko e tagata ne kua katoatoa e tau fakaakoaga ke huki e tau tagata to huki e ia a koe ke he paka lima ki luga haau, ti mafiti lahi ke oti. Kua lata ia koe he mogoia ke nofo ke 15 e minute ki luga ke maeke ia mautolu ke kitia kua nakai lauia mafiti a koe.

Ko e laini matutaki ki Fafo
Unite Against COVID-19 logo

Ko e tau tagata oti i Aotearoa Niu Silani ne 5 e tau tau ki luga ne maeke ke fakamau ha lautolu a tau huki COVID-19 nakai fai totogi he magaaho nei.

Ko e laini matutaki ki Fafo
Unite Against COVID-19 logo

Na loga e tau fale i Niu Silani ne maeke a koe ke moua e huki COVID-19 pete ni he nakai fai fakamauaga ke hoko atu. Kumi e taha fale huki ne tata kia koe.

Ko e laini matutaki ki Fafo
Unite Against COVID-19 logo

Na manako oti ni a tautolu ke moua e tau vala tala hakohako mo e tuaha ki ai he magaaho ka fifili ki ai ma tautolu mo e ha tautolu a magafaoa. Maeke ia koe he mena nei ke moua e tau fakaakoaga mai he tau pulotu mo e moua e tau tali hagaao ke he tau vahega tala houa.

Tauteute ke mau

Ha iai e tau puhala mukamuka ne maeke ia koe ke tauteute a koe mo e haau a magafaoa ke mautali mo e moua e haohao mitaki.