Kaeke ke tupu e taha mena fakalutukia, kua maeke ia koe ke apitia ke he loto kaina ke tolu e aho poke molea. Taute mo e iloa ko e heigoa e tau koloa ne kua manako mo e taute e taha palana ke hoko mo e mafola.

He lotokaina

Liga kua fita e katoatoa e haau a tau mena kua manako a koe ki ai. Maeke ke toka kehekehe e tau koloa nei, ka e liga to fano fakamafiti a koe ke kumi e tau koloa nei he pouli tatago.

  • Ko e tau vai ke lata mae tolu e aho poke molea — taute ke igatia oti mo e hiva e lita valavai. Lahi e vai nei mo inu pihia mae tau fakameaaga ke he tino kua lata.
  • Tau menakai ne maeke ke leva e toka mo e nakai lata ke tunu foki (poke haha i ai e taha sitou kemu poke matakese papakiu) mo e tau kai ke lata mae tau mukemuke mo e tau manu fao.
  • Pepa falavao mo e tau pakete palasitiki ke fakaaoga mo falevao ka ai fai.
  • Tau afi-lima mo e taha pamata P2 poke N95 ne hao mitaki.

Kaeke kua lata ke fai kai pauaki a koe, fakaputu e tau kai nei haau he loto kaina ke lata mae tolu e aho. Pihia foki ke fai ke lata mae kato koloa uta. Kaeke kua lata ia koe ke hola kehe, to liga ai fai e tau fale fakamalu pauaki ke lata mae lekua tutupu fakalutukia he tau kai pehe nei.

Ua nimo to maeke foki a koe mo e haau a tau katofia ke fakafeheleaki e tau koloa fakaputu.

Ka leveki ni e koe a koe mo e haau a tau tagata he lotokaina, kua lagomatai atu foki ni a koe kia lautolu ne leveki ke he tau matematekelea ke fakaaoga ha lautolu a tau koloa aoga gahoa ke lagomatai aki e tau tagata ne kua lata tonu ki ai.

Ko e laini matutaki ki Loto
A kitchen tap

To maeke foki e vai, pihia foki ke he tau vai inu, ke lauia kaeke kua fai mena tupu fakalutukia. Tuku fakalahi e vai ke he taha tokaaga malu ke lata mae tolu poke molea e aho. Kumikumi foki e tau puhala ke fakaputu aki e tau valavai

Ko e laini matutaki ki Fafo
Civil Defence logo

I roto i teta‘i tane‘a‘anga, kare pa‘a e rauka iākoe i te tā‘anga‘anga i to‘ou ‘aremeangiti mei tei mātau‘ia, me kua kino te au ara-repo. Tei ko i te Wellington Region Emergency Management Office, te au ‘iku‘iku‘anga, no runga i te ma‘ani‘anga, e te tā‘anga‘anga‘anga, i teta‘i ‘aremeangiti no te manamanatā tupu po‘itirere.

I loto he kato koloa uta

Taute e taha kato koloa uta mae tau tagata oti he haau a loto kaina. Kua lata e tau kato ke fai he tau mena nei:

  • Tau sevae fanofano, tau menatui mafana, pauha mo e pulou
  • Tau valavai mo e tau mena mo kaikai (manatu e tau mukemuke mo e tau manu fao foki)
  • Tau vai tamate moko mae tau lima
  • Tau kave fakamoui telefoni maeke ke uta fano
  • Taha tupe
  • Tau lagaki he tau laupepa mahuiga mo e tau fakamooliaga ko koe a ia ne lalafi ki ai e tau ata

Manatu e tau vai tului neke manako a koe mo e toka e kato first aid, moli kasa, letio mo e tau maka kasa he taha mena ne maeke ia koe ke tataki mai fakamafiti.

Kaeke kua lata ke fai kai pauaki a koe, tuku foki e tau kai nei he haau a kato koloa uta.

I loto he peleoafi

Palana ki mua ko e heigoa haau ka taute kaeke ko koe ne haha ki loto he haau a motoka he magaaho ka tupu e taha mena fakalutukia. Ko e vai puke, afa kiona poke taha lekua lahi ke he puhalatu ne maeke ke apitia a koe i loto he haau a peleoafi ke fai magaaho.

Toka e tau koloa mahuiga ke maeke ia koe ke foli ke moua e moui i loto he haau a peleoafi. Kaeke kua fakaholo a koe he vaha makalili lahi, lalafi ki ai e:

  • taha pulasi
  • taha tuo
  • tau filifili hui motoka
  • tau halu aisa mae tau matahio
  • tau menatui mafana.

Tuku ki loto he haau a peleoafi e taha pea tevae, taha peleue malu mitaki, tau tegavai mahuiga, tau mena kaikai, tau valavai, taha kave mo fakamoui aki e hila he telefoni mo e taha kasa.

Fakatumau ke iloa e tau fuafua matagi mo e tau talahauaga ke lata mae tau puhalatu he magaaho ka amanaki a koe ke tukufenoga.

Ko e laini matutaki ki Fafo
MetService logo

Fakatumau ke iloa e tau talahauaga foou hagaao ke he tau matagi mai he MetService.

Ko e laini matutaki ki Fafo
Waka Kotahi logo

Palana e haau a hala ke fano ai mo e fakaaoga ke he tau vala tala ne moua ha ko e tau peleo afi ne holo ke he magaaho tonu ia ka moua mai he poko kupega hila Waka Kotahi.

He fale gahua

Fakaputu e tau koloa fakaaoga ke he fale gahua mo e lalafi ki ai e tau tevae malolo, taha pauha malu mitaki, taha kasa, tau mena mo kaikai mo e tau vala vai. Matutaki mo lautolu ne nonofo he matakavi taha mo e maeke ke gahuahua auloa ke hoko ke he loto kaina ka tupu e taha mena fakalutukia.

Kumikumi ke iloa ko e teuteu fefe e haau a gahuaaga ke mau
Ko e tagata taane ne fae fafao he taha kato lagomatai

Tauteute ke mau haau a lotokaina

Ko koe ni ke iloa tonu ko e iloa he haau a magafaoa e tau mena ke taute mo e katoatoa e koloa kua lata ke fai ke o atu mo e mafola. Muitua ke he tau fakatokaaga mukamuka nei ke moua e tuaga mitaki mae haau a lotokaina.