Tsunami

Lahat ng mga baybaying-dagat ng New Zealand ay nanganganib sa tsunami. Ang pag-alam ng pambabalang mga palatandaan at ang tamang aksyong gagawin ay maaaring makatulong magligtas ng buhay. Alamin ang gagawin bago, sa oras at pagkatapos ng isang tsunami.

Bawasan ang mga epekto ng tsunami

Alamin ang iyong panganib sa tsunami. Ang inyong Civil Defence Emergency Management Group ay may mga mapa ng sona para sa paglikas sa tsunami at payo. Tiyaking alam mo kung saan pupunta, maging ikaw ay nasa bahay man, sa trabaho o gumagala.

Regular na repasuhin ang iyong seguro. Mahalaga ang pagkakaroon ng seguro para sa iyong bahay at mga nilalaman upang tulungan ka kung mapinsalaan ka sa isang sakuna.

Maghanda bago magkaroon ng tsunami

• Alamin ang mga suplay na maaaring kailanganin ninyo at magkasamang gumawa ng plano.
• Alamin ang inyong mga sona ng paglikas sa tsunami. Tiyaking alam mo kung saan pupunta, maging ikaw ay nasa bahay man, sa trabaho o nakabakasyon.
• Unawain ang iba’t ibang klase ng mga babala: Likas, Opisyal at Hindi Opisyal.
• Regular na praktisin ang iyong hīkoi (lakad-paglikas).

Ano ang gagawin sa oras ng tsunami o kapag may naisyung babala ng tsunami

Alamin ang likas na pambabalang mga senyales at kumilos

Para sa tsunami na may lokal na pinagmulan, na maaaring dumating sa loob ng ilang minuto, wala nang oras para magbigay ng opisyal na babala. Mahalagang kilalanin ang mga likas na senyales ng babala at kumilos nang maagap.

Dumapa, Sumuklob at Kumapit kung may pagyanig ng lindol. Kapag huminto na ang pagyanig, pumunta kaagad sa pinakamalapit na mataas na lugar o sa malayong-malayo sa baybay-dagat hangga’t maaari palayo sa mga sona ng paglikas sa tsunami. Kahit na hindi ka makaalis sa iyong sona ng paglikas, pumunta sa pinakamataas na kaya mo. Bawat metro ay gumagawa ng kaibahan sa sitwasyon.

Kung ikaw ay malapit sa dalampasigan at daranas ng alinman sa mga sumusunod, kumilos. Huwag nang maghintay pa ng mga opisyal na babala.

• May malakas na lindol na nagpapahirap sa pagtayo o isang matagal na lindol na nagtatagal nang mahigit sa isang minuto
• Nakakita ng biglaang pagtaas o pagbaba ng tubig-dagat
• Nakarinig ng malakas o di-karaniwang mga ingay mula sa dagat

Tandaan, Matagal o Malakas, Lumikas.

Lumakad, tumakbo o magbisikleta kung maaari upang bawasan ang tsansa na maipit sa kasikipan ng trapiko.

Dalhin lamang ang iyong mga alagang hayop kung hindi ito makakaantala sa iyo. Huwag mag-aksaya ng panahon sa paghanap sa kanila at kung ikaw ay wala sa bahay, huwag kang umuwi para kunin sila.

Habang lumilikas, iwasan ang mga peligrong sanhi ng napinsala ng lindol, lalo na ang mga natumbang mga poste ng kuryente.

Huwag uuwi hanggang sa makatanggap ka ng opisyal na mensahe na okey na ang lahat mula sa Civil Defence.

Mga opisyal na babala

Kapag naglakbay ang tsunami sa dagat mula sa malayo, may higit kaming oras upang balaan ang mga tao kung ano ang gagawin.

Ang Civil Defence ang nag-iisyu ng mga babala sa tsunami sa New Zealand.

Ang mga babala sa tsunami ay nakalathala sa website ng National Emergency Management Agency(external link). Ang mga babala sa tsunami ay ibo-broadcast din sa radyo at telebisyon. Isang Emergency Mobile Alert ang maaari ring maisyu kung may banta ng pagbaha sa mga lupain.

Maaari ring i-broadcast ang mga babala sa pamamagitan ng:

• sirena
• telepono
• mobile text
• loud hailer, o
• iba pang mga lokal na kaayusan.

Kontakin ang inyong Civil Defence Emergency Management Group para sa karagdagang payo. Masasabi nila sa iyo ang mga babalang ginagamit sa inyong pook.

Sundin kaagad ang payo ng anumang pang-emerhensyang babala. Huwag hintayin ang higit pang mga mensahe bago ka kumilos.

Hindi opisyal o hindi pormal na mga babala

Maaaring makatanggap ka ng hindi opisyal na mga babala. Ang mga hindi opisyal na babala ay maaaring manggaling sa:

• mga kaibigan
• iba pang miyembro ng publiko
• Internasyonal na media, at
• internet.

Kung ang babala ay tila mapagkakatiwalaan, pag-isipang lumikas. Tingnan ang kawastuan ng babala kapag nakalikas o nasa daan ka na kung hindi ito makakapagpabagal sa iyo.

Kung may makukuhang opisyal na mga babala, pagtiwalaan ang kanilang mensahe kaysa sa hindi opisyal na mga babala.

Ano ang gagawin pagkatapos ng isang Tsunami

Umuwi lamang kapag ikaw ay nasabihang ligtas na para gawin ito.

Makinig sa radyo o sundan sa online ang Civil Defence Emergency Management Group. Bibigyan ka nila ng impormasyon at mga tagubilin.

Kung may lindol, asahang magkakaroon pa ng karagdagang mga pagyanig. Ang higit pang paglindol ay maaaring magpasimula ng isa pang tsunami. Maghanda upang lumikas.

Lumayo sa mga baybaying-dagat, tidal estuary (ang bahagi kung saan nagsasalubong ang ilog at dagat), ilog at sapa nang mga 24 na oras makaraan ang anumang tsunami o babala ng tsunami. Maski ang maliliit na alon ay lumilikha ng mapanganib na agos.

Iwasan ang mga pook na naapektuhan ng tsunami. Maaaring maging sagabal ka sa pagliligtas at iba pang pang-emerhensyang mga gawain at malagay sa karagdagang panganib mula sa natitirang mga epekto ng pagbaha na galing sa tsunami.

Tulungan ang iba kung kaya mo, lalo na ang mga taong maaaring mangailangan ng karagdagang tulong.

Kung napinsala ang iyong propyedad

• Huwag gumawa ng anumang maglalagay sa panganib sa iyong kaligtasan o lalo pang makapinsala sa iyong propyedad.
• Kontakin ang iyong kompanya ng seguro sa lalong madaling panahon.
• Kung inuupahan mo ang iyong propyedad, kontakin mo ang iyong landlord (may-ari) at ang kompanya ng seguro para sa mga nilalaman.
• Kunan ng litrato ang anumang pinsala. Mapapabilis nito ang mga pagtasa ng iyong mga paghahabol.