E lamatia Niu Sila atoa i mafuie. E lē mafai ona valoia le taimi o le a tupu ai, ae e mafai ona tatou puipuia i tatou lava ma o tatou aiga. Saili i faamatalaga e te iloa ai gaioiga e fai a o lei tupu, i le taimi o tupu ai ma le uma ai o se mafuie.

Manatua: Faapau, Ufiufi ma Pipii

(O la e faasalalau ai ma le faaupuga ‘When an earthquake happens’. Ae faafuaseia loa ona lūlū ma latou faapau ai loa.)

A tupu se mafuie, vave loa ona Faapau Ufiufi Pipii.

(Vave lava le totolo o le tagata i lalo o se laulau a o faaali ifo faaupuga Faapau Ufiufi Pipii i luga ae. Ua ufiufi e le tagata lona ulu ma le ua i ona lima. Ua aapa atu e mau i le vae o le laulau.)

Faapau e te lē taia ai.

(O lo o tu le tagata i le ogatotonu o le mea o vaai atu ai ma o lo o opeopea le upu Faapau i ona autafa. Ua ia faapau i ona lima a o tau amata na galulu le nofoaga.)

Ufiufi lou ulu ma le ua.

(Ua ufiufi e le tagata lona ulu ma le ua i ona lima. O faaupuga ‘Protect head, neck and vital organs’ o lo o faaali i ona luga ae.)

Alu i lalo o le kesi po o se laulau pe a mafai.

(Ua faaali ifo se laulau i autafa o le tagata ma ua totolo i ai, o lo o ufiufi pea lona ua i le tasi o ona lima. A o tau faaofiofi i lalo o le laulau ma toe ufiufi lona ulu, ua amata palasi ifo poloka lapopoa i luga ae o le laulau. O faaupuga ‘Be a smaller target for falling objects’ o faaali i luga ae o le laulau.)

Ma pipii seia uma le lulu.

(A o palalasi poloka i le fola, ua aapa atu le tagata i le vae o le laulau. O faaupuga ‘Leai se laulau? Taofi lou ulu ma le ua’ o faaali i luga ae o le laulau.)

(Faaali le tagavai Civil Defence. O le url www.civildefence.govt.nz o lo o faaali i lalo)

Manatua: Faapau, Ufiufi ma Pipii

A lulu se mafuie Faapau, Ufiufi ma Pipii.

Faapau i lalo i ou lima ma tuli. Ufiufi lou ulu ma le ua. Pipii i le mea o lo o e malu ai.

Faaitiitia aafiaga o mafuie 

Ia saogalemu lelei lou fale. Toe faalelei ma faamau lelei mea e ono to'ulu ma e lavea ai pe a lūlū se mafuie.

Toe iloilo i taimi uma lau inisiua. E tāua le fai o se inisiua mo lou fale ma meafale auā le toe tau amata ia foi i se lelei pe a faaleagaina meatotino i se faalavelave.

Fesootaiga i isi upegatafailagi
Earthquake Commission logo

Tagai i le upegatafailagi a le Toka Tū Ake Earthquake Commission mo nisi faamatalaga i auala e saogalemu lelei ai lou fale.

Fesootaiga i le upegatafailagi lava lea
A house

E lē mafai ona tatou valoia mala, ae e mafai ona tatou nofo sauni i ai. O lou fale o le tasi lea o nofoaga pito sili ona lelei e amata mai ai. Saili i mea e mafai ona e faia e saogalemu lelei ai lou fale ma mafuaaga e tatau ai ona siaki i taimi uma lau inisiua.

Nofo sauni a o lei tupu se mafuie 

Fuafua mea tou te ono moomia ma fai faatasi se tou fuafuaga.

Faalua i le tausaga ma faataitai le Faapau, Ufiufi ma Pipii(external link). E mafai ona e auai i faataitaiga nei pe a sui le uati ma e auai i le New Zealand ShakeOut(external link). E tāua le faataitai o gaioiga sa'o e te iloa ai le mea e tatau ona fai, pe a lūlū mo'i se mafuie.

Vaai nofoaga e saogalemu e Faapau, Ufiufi ma Pipii ai i totonu lava o lou fale, aoga, galuega ma isi nofoaga e masani ona e asiasi i ai.

  • O se nofoaga o lata ane ia te oe, e vave ona e tau ane i ai, e alofia ai se manu'a mai mea o felelei solo.
  • Lalo o se laulau malosi. Pipii i vae o le laulau e taofi ai mai le lue ese ma le mea o e iai.
  • Faamamao ese mai faamalama e mafai ona taei ma lavea ai. Faapena meafale maualuluga e mafai ona palasi ifo i ou luga. Tuu ou lima i lou ulu ma le ua e puipuia ai.
  • E lē saogalemu faitotoa. O le tele o fale, e lē malolosi tele faitotoa e pei o isi vaega o le fale ma e mafai ona lavea i le ituaiga faitotoa e felueai pe a tatala.
Fesootaiga i isi upegatafailagi
Earthquake Commission logo

Tagai i le upegatafailagi a le Toka Tū Ake Earthquake Commission mo nisi faamatalaga i auala e saogalemu lelei ai lou fale.

Fesootaiga i le upegatafailagi lava lea
Emergency supplies on some pantry shelves

A tupu se faalavelave faafuasei, e ono lē mafai ona e alu ese ma le fale mo le tolu aso pe sili atu. O lena e tele lava mea e te maua i lou fale e aogā mo faalavelave faafuasei. Vaai po o ā mea e te moomia ma fai sau fuafuaga e mafai ai ona e gafataulimaina le tulaga ua e maua ai.

Gaioiga e fai i le taimi o lūlū ai se mafuie

O le gaioiga sa'o e tatau ona fai pe a lūlū se mafuie o le Faapau, Ufiufi ma Pipii. E:

  • taofia ai lou pasasa i tua
  • faafaigata ai ona e lavea mai mea ua to'ulu ifo ma felelei solo, ma
  • puipuia ai lou ulu, ua ma totoga tāua.

Aua e te tamoe i fafo auā e mafai ona e taia i piliki ma tioata o to'ulu solo.

Afai o lena e te tu lata i se matafaga manatua, Alu Ese Loa, pe a Umi pe Malosi.(external link)

Faamatalaga Faamaonia
Cartoon person doing Drop, Cover and Hold

Malamalama pe aisea ua avea ai le Faapau, Ufiufi ma Pipii o se faiga sa'o e tatau ona fai pe a tupu se mafuie i faamatalaga faamaonia o tusia i le Gagana Peretania.

Faamatalaga Faamaonia
Cartoon person doing Drop, Cover and Hold

E mafai ona fai se kopi ma faasoa le pepa o faamatalaga faamaonia a o lei tupu, i le tupu ai ma le mae'a ai o se mafuie.

Faamatalaga Faamaonia
Cartoon person doing Drop, Cover and Hold

E mafai ona fai se kopi ma faasoa le pepa o faamatalaga faamaonia a o lei tupu, i le tupu ai ma le mae'a ai o se mafuie.

Faapau, Ufiufi ma Pipii 

O le gaioiga sa'o e tatau ona fai pe a lūlū se mafuie o le Faapau, Ufiufi ma Pipii. E foia ai lou taia i se mea, e te lē lavea ai, ma puipuia lou ulu, lou ua ma ou totoga tāua.

Aoao le faiga o le Faapau, Ufiufi ma Pipii
Man and his son doing Drop, Cover and Hold under a table

Gaioiga e fai i le uma ai ona lūlū o se mafuie

Sauni e toe lūlū foi. O taimi uma e te faalogoina ai le lūlū o se mafuie, Faapau, Ufiufi ma Pipii. E mafai ona toe lūlū i minute, aso, vaiaso, masina ma ua silia ma le tausaga talu ona uma se mafuie.

  • Vaai oe lava po o iai se lavea ma saili se first aid pe a moomia.
  • Aua e te tamoe i fafo. E faaosofia le fefe i le nofo ai i totonu o se fale i le faatoa uma ai lava o se mafuie, ae e sili atu ona saogalemu totonu nai lo le alu i fafo. E lē pei se mafuie o le afi. E lē moomia ona e tuua vave i le taimi lava lea se nofoaga se'i vagana ua iloa ni faailoga o se faaletonu po o le moomia ona e alu ese mai sone galulolo o lena e te iai.
  • Tapē le suavai, eletise ma le kesi pe afai na fautuaina le tulaga lea. Afai ua e sosogia le manogi o le kesi po o se mea e pa'ō pe ūū, tatala se faamalama, ō ese tagata uma i fafo ma tapē le kesi pe a e mafaia.
  • A e vaaia mea e emoemo, uaea ua motusi po o mea e iloa ai ua faaleagaina mea tau eletise, tapē le pusa eletise pe afai e saogalemu ona fai.
  • Afai e mafai, fai ni lavalava e puipuia ai oe e ufiufi ai ou lima ma vae, ma seevae malosi. E puipuia ai oe lava mai lou lavea i mea ua taei.
  • Afai o e iai i totonu o se faleoloa, o se nofoaga mo fefaatauaiga e te lē masani ai po o luga o auala mo femalagaiga lautele, mulimulitai i faatonuga a i latou o taitaia tulaga nei.
  • Faaaogā fesootaiga televavave po o feau e lafo i telefoni e faaavanoa ai laina telefoni mo valaau mo faalavelave faafuasei.
  • Vaai lelei au fagafao. Puipui meaola mai lamatiaga ma puipuia isi tagata mai meaola o e vaaia.
  • Vaai ou tuaoi ma soo se tasi e ono moomia lau fesoasoani.

Afai ua faaleagaina au meatotino

  • Aua e te faia se mea e ono lamatia ai lou saogalemu pe atili leaga ai au meatotino.
  • Faafesootai lau kamupani inisiua i se taimi vave e mafai ai.
  • Afai e te nofo mautotogi, faafesootai lē e ona le fale ma le kamupani o inisiua ai au meatotino.
  • Pu'e ata o soo se mea ua faaleagaina. E fesoasoani e faagaioi vave ai le iloiloina o au talosaga.
Fesootaiga i isi upegatafailagi
Civil Defence logo

Saili nisi faamatalaga mai le tou Civil Defence Emergency Management (CDEM) Group.

Maua pea faamatalaga lata mai 

Faalogologo i le leitio pe faitau faasalalauga a le Civil Defence Emergency Management Group i luga o le initaneti.

Saili i auala e maua ai pea faamatalaga lata mai
O le ata o se tamaitai na maua se Faailo Telefoni Feaveai mo Faalavelave Faafuasei i autafa o se maile o lo o opeapea

Ituaiga lamatiaga

I totonu o Niu Sila e tele lamatiaga faalenatura e tutupu ai. Saili i faamatalaga e te iloa ai gaioiga e fai a o lei tupu, i le taimi o tupu ai ma le uma ai ona tupu o ituaiga faalavelave faafuasei taitasi.