Kumi ke iloa ko e heigoa e tau Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano (Emergency Mobile Alerts). Ne haohao mitaki e tau tagata ha ko e tau Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano (Emergency Mobile Alerts). Kua fakapuloa e tau fakailoaaga ke he tau telefoni ne gahuahua mitaki mai he tau taoa pauaki.

People stopping their wedding, vacumming and playing with their dog to check their phones for an Alert. Text reads Emergency Mobile Alert Nationwide Test May 26

Ko e tau tivi ke he motu katoa

Tivi tumau ke he tau tau oti e puhala Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano (Emergency Mobile Alert). Ko e tiviaga kua lata mae iloa tonu kua gahua mitaki e puhala Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano (Emergency Mobile Alert). To liu ke tivi katoa ke he motu he aho 26 i a Me 2024 ke he tau matahola 6-7 magaaho afiafi.

Ko e tiviaga ke he motu katoa ke he Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano (Emergency Mobile Alert)
A series of progressively modern phones with large exclamation marks on their screens

Tau telefoni gahuahua mitaki mo e lagomatai ke he tau vala kua nakai gahuahua mitaki

Ke moua e taha Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano (Emergency Mobile Alert) kua lata ia koe ke fai telefoni ne gahuahua mitaki ke moua e tau mena nei. Kua lata foki he telefoni ke moua mitaki e tau fakailoaaga mo e katoatoa e tau koloa fakaaoga. Kua nakai lata ia koe ka nakai manako ke hu atu ke he taha poko kupega hila poke hu atu foki ke he taha faahi gahua.
Fai amanakiaga ko e tau telefoni ne fakafua he mole e 2017 mo moua aki e tau Fakailoaaga Fakalutukia.

Moua falu foki he tau lagomatai ke he tau vala kua nakai gahuahua mitaki

Ko e tau mena ke iloa hagaao ia ke he tau Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano (Emergency Mobile Alerts)

Ko e Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano (Emergency Mobile Alerts) ko e tau fakailoaaga hagaao ni ke he tau lekua tutupu fakalutukia. Ne fakafano he tau pule ke he tau kau gahua mae tau lekua fakalutukia ke he tau telefoni utafano.

Ne haohao mitaki e tau tagata ha ko e tau Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano (Emergency Mobile Alerts). Kua fakapuloa e tau fakailoaaga ke he tau telefoni ne gahuahua mitaki mai he tau taoa pauaki ke he tau matakavi ne laua kelea ha ko e tau lekua kelea. To liga nakai moua e koe e fakailoaaga fakalutukia kaeke ke:

  • nofo a koe ki fafo he matakavi ke gahua mitaki e tau telefoni utafano
  • kua malona e tau taoa telefoni utafano, po ke
  • kua mate e hila.

Kua fakakite he savea he tau 2022 ke he mau amanaki ke he tau lekua tupu fakalutukia ko e 88% he tau tagata i Niu Silani ne moua e tivi po ke ha i ai mo e taha tagata foki ne moua. Kaeke ke tupu e taha lekua fakalutukia, mo e moua e koe e fakailoaaga, kua lata i a koe ke fakailoa ki a lautolu ne viko takai i a koe foki.

Ko e Emergency Mobile Alert ko e taha puhala foki ke lagomatai aki a koe ke haohao mitaki kaeke kua fai lekua kua tupu fakalutukia. To nakai hukui he mena nei e falu foki he tau puhala ke fakafano e tau fakailoaaga fakamafiti poke tau tauteaga kua lata ka kitia e tau fakakiteaga fakalutukia.

Ko e lata agaia ni ia koe ke taute ke mau ke lata mae tau lekua tutupu fakalutukia mo e nakai fakatali ke moua e fakailoaga mafiti to fai tauteaga laia a koe. Kaeke ke logona e koe kua nakai haohao mitaki e haau a moui, ua fakatali ke moua e fakailoaaga mai he tau pule gahua. Taute fakamafiti e taha mena kua lata.

  • To maeke ni e tau e tau fakailoaaga mafiti kaeke ke fai mena kua hagahagakelea ke hoko ke he mate, ke he malolo tino poke kaina. Mo e, ke falu magaaho, ke lata ma e tau tiviaga. Fakataitai, to fakaaoga e tau Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano (Emergency Mobile Alerts) ke fakalaga a ko e ke he tau mena kua hagahagakelea lahi tuga e:

    • taha peau kula ne lauia e tau fonua
    • taha afi puho ne lauia e tau tagata
    • tau tagata kolokolovao ne fai kanavaakau ne ha i ai, poke
    • kua kiva lahi e tau valavai inu.

    To nakai fakaaoga e tau Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano (Emergency Mobile Alerts) ke lata mae omoiaga poke lagaki hake he tau kautaha pisinisi.

  • Ko e tau pule gahua ke he tau faahi ne gahua ke tau lekua kua tutupu fakalutukia ne maeke ke fakafano e tau Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano (Emergency Mobile Alerts). To maeke ni e tau faahi gahua ke fakafano e tau fakailoaaga mafiti kaeke ke fai mena kua hagahagakelea ke hoko ke he mate, ke he malolo tino poke kaina. To liga fakafano foki he tau faahi gahua nei e tau fakailoaaga noa ke tivi aki e puhala fakafano fakailoaaga nei.

    Ko lautolu ni ne kua kua fakaata ke fakafano e tau tau fakailoa fakalutukia ko:

    • New Zealand Police
    • Fire and Emergency New Zealand
    • Ministry of Health
    • Ministry for Primary Industries
    • National Emergency Management Agency
    • Ko e tau Civil Defence Emergency Management Groups he tau matakavi.

    To fakakite he tau fakailoaaga nei ko e faahi gahua fe ne fakafano e Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano.

  • Ha ko e kakano he Emergency Mobile Alert ke haohao mitaki a koe, to ai maeke ke uta kehe mo e ai moua e tau Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano (Emergency Mobile Alert).

    Ne nakai fakamatafeiga ni a mautolu ke he falu a tau telefoni, ka e fakapuloa ni ke he tau matakavi ne iloa kua hagahagakelea. Ha kua pihia, ne nakai maeke ia mautolu ke nakai putoia haau a telefoni. To nakai fakaaoga he tau Emergency Mobile Alert e haau a numela telefoni utafano poke moua mai e tau talahauaga hagaao kia koe.

    To liga fakakite he telefoni haau e falu a tau fakatokaaga ne fakaaoga he falu motu. Ka e i Niu Silani fakaaoga ke he tau fakaholoaga fakapuloa ne moui tumau mo e nakai tamate.

    Ka nakai manako a koe ke moua ke he taha tauteaga tivi ke he Fakailoaaga Fakalutukia ke he haau a Telefoni Utafano, kua lata i a koe ke tamate haau a telefoni po ke tuku ke 'flight mode'.

Falu a puhala foki ke tumau ke iloa e tau mena tutupu

Kua nakai taute pehe nei ke hukui he Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano (Emergency Mobile Alerts) e falu foki a tau fakailoaaga fakamafiti, pihia foki kaeke kua lata ke fai tauteaga ka mole e tau fakakiteaga ke he tau lekua kua amaamanaki ki ai.

Ko e lata agaia ni ia koe ke taute ke mau ke lata mae tau lekua tutupu fakalutukia mo e nakai fakatali ke moua e fakailoaga mafiti to fai tauteaga laia a koe. Kaeke ke logona e koe kua nakai haohao mitaki e haau a moui, ua fakatali ke moua e fakailoaaga mai he tau pule gahua. Taute fakamafiti e taha mena kua lata.

Taute fakamooli e haau ni a palana ke lata mae tau lekua tutupu fakalutukia ne putoia ki ai:

  • ko e heigoa ke taute
  • fano ki fe
  • ko hai ka fano ki ai ke moua e lagomatai, mo e
  • ko hai kua lata ia koe ke matakaki ki ai.

Matutaki atu ke he haau a Civil Defence Emergency Management Group ke iloa e falu foki a tau puhala ke he tau fakailoaaga he haau a matakavi.

Ko e laini matutaki ki Fafo
A radio

Mahuiga lahi ke iloa e tau puhala kehekehe ne maeke ia koe ke iloa e tau mena tutupu ke he magaaho ka tupu e taha lekua fakalutukia.

Ko e tau talahauaga hagaao ia ke he Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano (Emergency Mobile Alerts)

Ko e puhala kua mua atu e mitaki ke foaki mai e tau talahauaga hagaao ke he Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano ko e fakapuke e savea ha mautolu. Ko e tau vala tala ne okooko mai he tau manatu fakakite to lagomatai kia mautolu ke fakaholo ki mua e tau faahi nei.

Talamai e tau manatu hagaao ia ke he Fakailoaaga Fakalutukia he Telefoni Utafano (Emergency Mobile Alert)
Person holding a phone with unreadabale text and button that says submit

Tauteute ke mau

Ha iai e tau puhala mukamuka ne maeke ia koe ke tauteute a koe mo e haau a magafaoa ke mautali mo e moua e haohao mitaki.