He auau te pā mai o ngā waipuke ki Aotearoa, ā, he nui pea ngā whakakino, ngā matenga ka hua. Whai mōhio me aha ā mua, ā roto, ā muri hoki i te waipuke.

Whakahekea ngā pānga o ngā waipuke

Whai mōhio he aha te mōrearea waipuke ki tō rohe. Kei tō kaunihera ā-rohe pea ngā rauemi, ngā mōhiohio mō te whakaheke i te whakakino waipuke ka pā pea.

Arotakehia auautia tō inihua. He mea nui kia whai kapinga inihua koe mō tō kāinga, mō ō rawa o roto, kia hoki anō koe ki te ora mēnā ka pakaru ai ērā i te aituā.

Hononga ā-roto
A house

E kore e taea te matapae i ngā aituā, engari ka taea te whakarite mō ērā. Ko tētahi o ngā wāhi tīmatanga tino pai ko tō kāinga. Rapua he aha ka taea e koe kia whakahaumaru ake i tō kāinga, ā, he aha te take me auau tō hihira i tō inihua.

Kia takatū ā mua i te waipuke

Rapu mōhiohio mai i tō kaunihera ā-rohe mēnā rānei e mōrearea ana i te waipuke tō kāinga, tō pakihi rānei, ā, me pēhea tā rātou whakaaraara i a koe mēnā me whakatahi atu koe. Pātai atu mō:

  • Ngā mahere whakatahi me ngā pūnaha whakaaraara tūmatanui ā-rohe
  • Me aha koe ki ō mōkai, ki ō kararehe pāmu mēnā me whakatahi atu koe
  • Ka pēhea tō whakaheke i te mōrearea o ngā waipuke ā muri ake ki tō kāinga, ki tō pakihi rānei

Whakaritea he aha ngā rawa ka hiahiatia pea e koe, ā, whakaritea ngātahitia tētahi mahere.

Whakaharatautia tō mahere ohotata, tō ara whakatahi ki te papa teitei ake hoki.

Whakamahia ētahi mahi hei whakaheke i te whakakino waipuke ka pā pea, me te whakarite e kapi ana i tō kaupapa here inihua te whakakino waipuke.

Hononga ā-roto
Emergency supplies on some pantry shelves

Hei te ohotata, ka mau pea koe ki te kāinga mō ngā rā e toru, neke atu rānei. Kua kī kē tō whare i ngā mea ohotata e hunaia ana hei mea o ia rā. Whakaritea he aha ngā rawa ka hiahiatia e koe, ā, whakaritea ngātahitia tētahi mahere kia puta.

Me pēnei te mahi i te wā o te waipuke

Kia mātāmua te haumaru. Kaua e paku whakamōrea i a koe. Kia tere te mahi mēnā ka kite koe i te wai e piki haere ana.

He tino tere pea te puta mai o ngā waipuke, o ngā waipuke ohorere hoki. Ki te kite koe i te wai e piki haere ana, kaua e tatari ki ngā whakatūpato ōkawa. Haere ki te papa teitei ake, ā, noho atu i te waipuke.

Kaua e haere ki roto i te waipuke

Kaua rawa e ngana ki te hīkoi, ki te kaukau, ki te taraiwa rānei mā roto i te waipuke. He maha ngā mate waipuke ka takea mai i te ngana a te hunga ki te taraiwa mā roto i te wai.

Me whakapono i ngā wā katoa kua tāhawahawatia te waipuke ki te wai rere noa ā-pāmu, ki ngā matū, ki te parakaingaki. Ka māuiui pea koe i te waipuke kua tāhawahawatia. Me mātua horoi koe i ō ringaringa, i ō kākahu, i ō rawa ā muri i te pā atu ki ngā waipuke.

Mēnā ka pā pea te waipuke:

Me rapu mōhiohio. Whakarongo ki te reo irirangi, whāia ā-ipurangitia rānei tō Rōpū Whakahaere o Te Rākau Whakamarumaru.

Kia rite kia whakatahi atu, ā, kia tata tonu tō pēke nanao. Whakarongo ki ngā ratonga ohotata, ki ngā mana ā-rohe o Te Rākau Whakamarumaru. Whāia ngā tohutohu katoa mō te whakatahi i tō rohe. Whakatahi ake i a koe mēnā kāore koe i te rongo i te haumaru.

Whakanekea ngā mōkai ki tētahi wāhi haumaru, ā, ka whakaneke i ngā kararehe pāmu ki te papa teitei ake. Mēnā me wehe atu koe, kawea ō mōkai ki tō taha. Ki te kore e haumaru ana ki a koe, kāore i te haumaru ki a rātou.

Katia te rere o te wai, whakawetohia te hiko, te kapuni hoki mēnā ka tohua kia pēnei.

Whakanekea ngā mea marihi, ngā mea mōrearea hoki kia tino teitei rā anō i runga i te papa. Kia pērā hoki ngā utauta ā-hiko me ngā matū. Whakamahia ngā ipu pītongatonga kia whakaputu i ngā mea whakahirahira.

Hīkina ngā ārai, ngā raka, ngā hīti, ngā paraikete ki runga ake i te papa.

Hihiratia ō kiritata, ētahi atu hoki ka hiahia pea ki tō āwhina.

Hononga ā-waho
Civil Defence logo

Rapua tō Rōpū Whakahaere o Te Rākau Whakamarumaru (CDEM).

Me pēnei te mahi ā muri i te waipuke

Me hoki anake ki te kāinga ā muri i te kōrero atu a Te Rākau Whakamarumaru, a ngā ratonga ohotata ki a koe kua haumaru kia pērā. Kāore anō pea kia haumaru kia hoki atu ki te kāinga ahakoa kua mimiti ngā waipuke.

Kaua e haere ki ngā wāhi kua whakakinotia. Ka whakakōroiroi pea koe i ngā mahinga whakarauora, i ngā whakamahinga ohotata atu anō hoki, ā, ka mōrearea anō pea koe i ngā pānga e toe ana o ngā waipuke.

Āta titiro ā mua i tō hīkoi. Ā muri i te waipuke, kua pāremoremo pea te papa, ngā papa o te whare hoki, kua kapi pea i ngā para, tae atu ki ngā pounamu pakaru, ki ngā nēra.

Āwhinatia ētahi atu mēnā ka taea, inarā ngā tāngata ka hiahia pea ki te āwhina atu.

Mēnā kua whakakinotia tō kāinga

  • Kaua e mahi i tētahi mea ka mōrearea ai tō haumaru, ka whakaputa ai rānei i te whakakino anō ki tō kāinga.
  • Whakapā atu ki tō kamupene inihua hei te wā tino tata ka taea.
  • Ki te rīhi koe i tō kāinga, whakapā atu ki tō kaituku rīhi, ā, ki tō kamupene inihua rawa hoki.
  • Kapohia he whakaahua o ngā whakakino. He mea āwhina tēnei hei whakatere i ngā aromatawai o ō kerēme.

Te haumaru ā-kai ā muri i te waipuke

Whiua atu ngā kai, te wai inu kua pā atu ki te waipuke, tae atu ki ngā kai kua kēnetia.

Āraia te inu i te wai o te kōrere, te whakarite kai rānei ki taua wai, tae rā anō kia tino mōhio koe kāore i te tāhawahawatia. Whāia ngā tohutohu pānui kohu wai katoa mai i ngā mana ki tō rohe.

Mō ētahi atu mōhiohio mō te haumaru kai i te wā o tētahi ohotata, ā muri rānei, torohia te pae tukutuku a Manatū Ahu Matua.

Te rauiri ā muri i te waipuke

Horoia, whakamaroketia hoki tō whare, ngā mea katoa o roto hoki. Mā te waipuke e kore ai te hauora pea o te hau ki tō kāinga. Ina mākū ngā mea mō te roa atu i te rua rā, i te nuinga o te wā ka hekaheka ai. He moroiti tahumaero, he ngārara hoki pea ki tō kāinga ā muri i te waipuke.

Ka māuiui pea i te hekaheka ētahi tāngata e pāngia ana e te huangō, e ngā pāwera, e ētahi atu raru hā.

Kōrero atu ki tō tākuta, ki tētahi atu ngaio rongoā mēnā he pātai āu mō te horoi, mō te mahi rānei ki tētahi kāinga kua waipuketia. Mēnā he nui te hekaheka, ka hiahia pea koe kia whakarite ki te utu i te āwhina ngaio ki te horoi i te hekaheka.

Whakahaumaru i a koe anō mā te mau:

  • i tētahi taputapu hā kua whakamanatia
  • i ngā mōwhiti
  • i ngā karapu
  • i ngā kākahu whakahaumaru ka kapi ai ō ringaringa, ō waewae hoki, ā,
  • i ngā hū mārō.

Whiua atu ngā mea katoa i mākū i te waipuke, ā, tē taea te horoi.

Whiua atu ngā pūnu rākau, ngā taputapu kai kirihou, ngā ngote pounamu pēpi, ngā ngotengote whakamutu tangi hoki mēnā kua kapi i te waipuke. Kāore he ara haumaru kia horoi i ērā.

Patuerotia ngā hōpane, ngā taputapu konganuku mā te kōhue i ēnā ki te wai mā.

Hononga ā-waho
Ministry for Primary Industries logo

Rapua ētahi atu mōhiohio mō te tiaki i te haumaru o tō kai ki te pae tukutuku a Manatū Ahu Matua.

Ngā momo matepā

He maha ngā matepā māori kei Aotearoa. Akohia me aha ā mua, ā roto, ā muri hoki i ia momo ohotata.