Ka whakaputa pea te hūnga i te hekenga pungarehu, i ngā toka e taka ana, i ngā haurehu wera, i te toka puia, i ngā rerenga tahepuia, i ngā rerenga paru nui whakaharahara. Akohia me aha ā mua, ā roto, ā muri hoki i te hūnga.

Whakahekea ngā pānga o te hūnga 

Akohia he aha te mōrearea hūnga ki tō rohe. Kei tō kaunihera ā-rohe pea ngā rauemi, ngā mōhiohio mō te whakaheke i te whakakino ka pā pea.

Arotake auautia tō inihua. He mea nui kia whai kapi inihua koe mō tō kāinga, mō ō rawa o roto, kia hoki anō koe ki te ora mēnā ka pakaru ai ērā i te aituā.

Hononga ā-roto
A house

E kore e taea te matapae i ngā aituā, engari ka taea te whakarite mō ērā. Ko tētahi o ngā wāhi tīmatanga tino pai ko tō kāinga. Rapua he aha ka taea e koe kia whakahaumaru ake i tō kāinga, ā, he aha te take me auau tō hihira i tō inihua.

Kia takatū ā mua i te hūnga 

Akohia he aha te mōrearea hūnga ki tō hapori. Kōrero atu ki tō Rōpū Whakahaere o Te Rākau Whakamarumaru kia whai mōhio ki te āhua o tā rātou whakatūpato i a koe mō tētahi hūnga puia.

Whakaritea he aha ngā rawa ka hiahiatia pea e koe, ā, whakaritea ngātahitia tētahi mahere.

Mēnā e mōrearea ana koe i te hekenga pungarehu puia, tāpiritia ēnei e whai ake nei ki ō rawa ohotata. E tino mōrearea ana a Tāmaki Makaurau, Te Moana-a-Toi, te Tairāwhiti, Te Matau-a-Māui, a Manawatū ki te raki, Te Tai Tokerau, a Taranaki, a Waikato hoki.

  • Ngā ārai kanohi porowhiu kua whaimana (ko te P2, ko te N95 rānei te te whakatauaranga), me ngā mohiti
  • Te takai kirihou, te hīti kirihou rānei (kia ārai i te pungarehu i ngā taputapu ā-hiko)
  • Ngā rawa horoi tae rā anō ana ki tētahi muku hau, ki tētahi puruma, ki tētahi hāpara, ki tētahi ngote puehu whai pēke, whai tātari anō
  • Ngā pēke kirihou pakari hei porowhiu i te pungarehu

Ka mau pea koe ki roto i tō waka, nō reira kia maumahara ki te whakaputu i ētahi rawa ohotata ki reira hoki.

Hononga ā-roto
Hands marking off a checklist

Whakaritea ā-ipurangitia he mahere tahi ki tō whānau kia puta atu i tētahi ohotata. Whakaarohia ngā mea ka hiahiatia ia rā, ā, whakaarohia ka ahatia ki te kore i a koe aua mea.

Hononga ā-roto
Emergency supplies on some pantry shelves

Hei te ohotata, ka mau pea koe ki te kāinga mō ngā rā e toru, neke atu rānei. Kua kī kē tō whare i ngā mea ohotata e hunaia ana hei mea o ia rā. Whakaritea he aha ngā rawa ka hiahiatia e koe, ā, whakaritea ngātahitia tētahi mahere kia puta.

Hononga ā-waho
Civil Defence logo

Rapua tō Rōpū Whakahaere o Te Rākau Whakamarumaru (CDEM).

Me pēnei te mahi i te wā o te hūnga 

Me rapu mōhiohio. Whakarongo ki te reo irirangi, whāia ā-ipurangitia rānei tō Rōpū Whakahaere o Te Rākau Whakamarumaru.

Whakapā atu ki ō kiritata, ētahi atu hoki ka hiahia pea ki tō āwhina.

Whāia ngā tohutohu ōkawa mai:

  • i tō Rōpū Whakahaere o Te Rākau Whakamarumaru
  • i Te Papa Atawhai (mō Tongariro, mō Ngāuruhoe, mō Ruapehu, mō Taranaki rānei anake)
  • i ngā mana ā-rohe, ā,
  • i ngā ratonga ohotata.

Ā te wā o te hekenga pungarehu

Whakamahia tō mahere ohotata. Whakarongo ki te reo irirangi mō ngā whakahou. Whāia ngā tohutohu i ngā ratonga ohotata, i Te Rākau Whakamarumaru hoki.

Noho tonu ki rō whare. He matepā hauora te pungarehu puia, inarā mēnā e pāngia ana koe e ngā taumahatanga hā pērā i te huangō, i te mare wharowharo rānei.

Kaua e ngana ki te tahi atu i te pungarehu i tō tuanui i te wā e heke ana te pungarehu.

Me whakarite kia mau tonu ngā mōkai i roto i te whare.

Kaua e taraiwa i te wā he pungarehu kei te huarahi.

Āraia te pānga ki te pungarehu tē hiahiatia tae rā anō kia tau te pungarehu. Mēnā me mātua puta koe ki waho, whakamaua ngā kākahu whakahaumaru:

  • tētahi ārai kanohi kua tika te tau, he P2, he N95 rānei te whakatauaranga (tētahi papanga rānei mēnā kāore tō ārai kanohi)
  • ngā mōwhiti
  • ngā hū mārō
  • ngā karapu, me
  • ngā kākahu e kapi ai ō ringaringa, ō waewae hoki.

Kaua e mau mōwhiti whakapiri nā te mea ka tiwha pea ō karu i te pungarehu ka mau. Kia mau mōwhiti kē.

Mēnā kua matapaetia te hekenga pungarehu ki tō takiwā

Ā mua i te tīmatanga o te hekenga pungarehu, hoki atu ki te kāinga mēnā ka taea, kia ārai i te taraiwa, i te hīkoi rānei i te wā o te hekenga pungarehu.

Mēnā e pāngia ana koe e te waimaerotanga kite, me mau mōwhiti. Kaua e mau mōwhiti whakapiri nā te mea ka tiwha pea ō karu i te pungarehu kua mau.

Mauria ngā mōkai ki rō whare, ā, whakanekehia ngā kararehe pāmu ki ngā whakaruruhau e kati ana. Whakaritea kei ngā kararehe te kai tāpiri, te āheinga hoki ki te wai inu mā.

Katia ngā matapihi, ngā kūaha katoa, ā, whakawetongia ngā papu whakamahana kia whakaiti i te kuhunga mai o te pungarehu puia. Whakaritea tētahi pūwāhi urunga kotahi ki tō whare. Whakatakotoria ngā tāora mākū ki te pae hei ārai i te tōnga mai o te pungarehu ki roto.

Uhia ngā taputapu ā-hiko ka raru pea. Kaua e tango i ngā uhi tae rā anō kia wātea katoa te taiao ki rō whare i te pungarehu.

Uhia ngā waka, ngā mīhini, ngā puna kaukau korohuhū hoki hei ārai i te whakakino ka takea mai i te pungarehu. Mā te pungarehu e pūnguru pea ngā mata konganuku, e whakakino hohore pea ngā matapihi pāhauhau, te peita hoki.

Wetehonoa ngā kōrere, ngā puhapuha whakararo i ngā kōrere hei ārai i te purutiti a ngā kōrere. Mēnā ka whakamahia tētahi pūnaha kohi wai ua hei rawa wai māhau, wetehonoa te taika.

Whakapā ki ō kiritata, ētahi atu hoki ka hiahia pea ki tō āwhina.

Me pēnei te mahi ā muri i te hūnga puia 

Whāia tonutia ngā tohutohu ōkawa mai:

  • i tō Rōpū Whakahaere o Te Rākau Whakamaru
  • i Te Papa Atawhai (mō Tongariro, mō Ngāuruhoe, mō Ruapehu, mō Taranaki rānei anake)
  • i ngā mana ā-rohe, ā,
  • i ngā ratonga ohotata.

Mēnā kua whakatahi atu koe, kaua e hoki atu ki tō kāinga tae rā anō kia kōrerotia koe e haumaru ana kia pērā.

Āwhinatia ētahi atu mēnā ka taea, inarā ngā tāngata ka hiahia pea ki te āwhina atu.

Pupuritia ngā tamariki ki rō whare, ā, whakapāhunutia te tākaro ki te pungarehu.

Pupuritia ngā kararehe ki rō whare tae rā anō kia whakatikahia, kia horoia atu rānei te pungarehu. Mēnā ka puta ngā mōkai ki waho, tahia rātou ā mua i te tuku anō i a rātou ki roto.

Whakapā atu ki ō kiritata, ki ētahi atu hoki ka hiahia pea ki tō āwhina.

Mēnā kua whakakinotia tō kāinga

  • Kaua e mahi i tētahi mea ka whakamōrearea i tō haumaru, ka whakakino anō rānei i tō kāinga.
  • Whakapā atu ki tō kamupene inihua hei te wā tino tata ka taea.
  • Ki te rīhi koe i tō kāinga, whakapā atu ki tō kaituku rīhi, ā, ki tō kamupene inihua rawa hoki.
  • Kapohia he whakaahua o te whakakino. He mea āwhina tēnei hei whakatere i ngā aromatawai o ō kerēme.
  • He mea nui kia wawe te whakatika i te pungarehu, nā te mea he matepā hauora, ā, ka takea mai pea te whakakino ki ngā whare, ki ngā mīhini hoki. 

    I te wā e whakatikahia ana, whāia ngā kōrero, ngā tohutohu hoki mai i tō kaunihera ā-rohe, i tō Rōpū Whakahaere o Te Rākau Whakamarumaru. Me mōhio pēnei:

    • he mahi taumaha ā-tinana, he mahi whakapau wā nui te whakatika i te pungarehu
    • ko ngā rahi nui o te pungarehu he taumaha ake i tō te tangata e pōhēhē ana
    • me tāruarua pea te mahi horoi, ā,
    • ka pā mai pea ngā rāhuitanga whakamahi wai ā muri i te hekenga pungarehu.

    Āta whakamahia te wai hei ārai i te whakapau i ngā rawa wai.

    Whakamaua ngā kākahu whakahaumaru e kapi ai ō ringaringa, ō waewae, ngā hū mārō, tētahi ārai kanohi e tika ana te whakamau, he P2, he N95 rānei, me ngā mōwhiti.

    Mēnā e pāngia ana koe e te waimaerotanga kite, me mau mōwhiti. Kaua e mau mōwhiti whakapiri nā te mea ka tiwha pea ō karu i te pungarehu kua mau.

    Whakatikahia tuatahitia te pungarehu i rō whare

    Whakatikahia te pungarehu i rō whare hei whakahaumaru i te kounga hau i rō whare.

    He nui ake te hohore o te pungarehu i te puehu whare noa. Ko ngā tikanga horoi tino pai hei ārai i te whakakino tiwha ko te ngote puehu, ko te opeope hoki. Āta whakamahia te wai.

    Mēnā ka taea, horoia ngā taputapu ā-hiko ki tētahi muku ā-hau hei ārai i te tiwha i ngā mata marore.

    Te whakatika i ngā wāhi kei waho o te whare

    Taihoa kia mutu rā anō te heke a te pungarehu ā mua i te tīmata ki te whakatika i waho i te whare.

    Horoia atu te pungarehu i te tuanui. Me āta whakamahere te horoi i te tuanui nā te mea he mahi matepā. Whakamahia ngā tikanga mahi haumaru. 

    Mō ngā arawaka, mō ērā atu mata mārō, kia paku te whakamākū i te mata o te pungarehu, kātahi ka whakamahia tētahi puruma kia tahi atu. Āraia te puruma maroke nā te mea ka takea mai i tēnei ngā taumata nui o te pungarehu ki te hau takiwā.

    Opeopengia te pungarehu i te peita o te waka, i ngā matapihi pāhauhau ki te wai, engari āta whakamahia te wai. Āraia te ūkuikui nā te mea ka takea pea mai i tēnei te whakakino hohore.

    Whāia ngā tohutohu ōkawa mō te kohi, mō te whakaputu pungarehu. Whakapā atu ki tō kaunihera ā-rohe, ki tō Rōpū Whakahaere o Te Rākau Whakamarumaru mō ētahi atu mōhiohio.

    Kaua e porowhiu i te pungarehu ki roto i ngā manga nā te mea ka takea mai pea ngā puninga, ā, ka uaua pea te whakawātea anō.

Hononga ā-waho
WorkSafe New Zealand logo

Rapua he mōhiohio mō te mahi haumaru ki ngā tuanui ki te pae tukutuku a WorkSafe.