Tokanga‘i ‘a e tuunga lelei ‘o ho ‘atamaí
‘E lava ke fu‘u taulōfu‘u hano a‘usia ‘o ha fakatamaki. ‘Oku angamaheni pē ia kiate koe mo ho fāmilí ke mou ongo‘i mamahi mo ongosia fakaesino ‘i he lolotonga mo e hili ‘o ha fakatamaki.
‘I he peesi ko ‘ení
Feitu‘u ke ma‘u mei ai ha tokoni
‘I ha fakatamaki fakatu‘upakē, telefoni ki he 111.
‘Oku mahu‘inga ‘a ho tu‘unga lelei fakae‘atamaí mo fakaelotó. ‘Oku angamaheni pē ha ongo‘i mafasia pe tailiili ‘i he lolotonga pe hili ‘o ha fakatamaki fakatu‘upakē. Ka ‘oku ‘i ai ha ngaahi me‘a te ke lava ‘o fakahoko ke ke ongo‘i lelei ange ai.
Te ke lava ‘o text pe telefoni ki he 1737 ke lea ki ha tokotaha fale‘i kuo ‘osi ako‘i. ‘E lava ke nau tokoni kapau ‘okú ke:
- fiema‘u ha tokoni pe fale‘i
- ma‘u ha ngaahi ongo‘i tailiili, mafasia, iliilifia, mole ‘a e ‘amanakí, pe
- ‘okú ke fiema‘u pē ke ke talanoa mo ha taha.
Kapau ‘okú ke ongo‘i ‘oku ‘ikai te ke kei lava ‘o makātaki‘i, talanoa mo ha tokotaha polofesinale ki he mo‘ui leleí. Kumi ha tokoni fakafaito‘o mei ho‘o toketaá pe kautaha tauhi ki he mo‘ui lelei ‘o e ‘atamaí ‘oku nau maheni mo e ngaahi uesia ‘o ha ngaahi fakatamaki.
‘Oku ‘i ai ha kakai ia ‘e ni‘ihi ‘e ‘ikai pē ha‘anau teki ia ‘a kinautolu ki ai. Ko e ni‘ihi ‘e ala toki hoko mai ha‘anau ongo‘i uesia ‘i ha ngaahi laui ‘aho, ngaahi uike pe a‘u ki ha laui māhina foki hili ‘a e hoko ‘a e fakatamakí. ‘E ‘ikai ke hoko mai ha ongo‘i uesia ia ki he tokotaha kotoa pē ‘i he taimi pē ko iá. ‘E lava ke puli atu ho ngaahi faka‘ilonga uesiá pea toe foki mai ‘i he taimi ‘e hoko ai ha me‘a ‘o ke toe fakakaukau atu ai ki he fakatamakí.
Hili ha fakatamaki, fakapapau‘i ‘okú ke talanoa ki ha taha fekau‘aki mo e anga ‘o ho‘o ongo‘í. ‘E ala ‘i ai ha tokotaha fale‘i mataotao ki he hili ‘o ha fakatamaki, ‘a ia ‘e fokotu‘u ke ngāue ‘i homou feitu‘ú.
Kumi ha fale‘i ki hono mahino‘i ‘o e ngaahi fakafeangai fakaeloto ki he ngaahi fakatamaki fakatu‘upakeé mo e ngaahi founga lelei ki hono matu‘uakí, ‘i he uepisaiti ‘a e Ministry of Health.
Ngaahi me‘angāue mo e ma‘u‘anga tokoni ta‘etotongi
Kumi ha fanga ki‘i tokoni ki hono tokanga‘i koe mo e ni‘ihi kehé ‘i he taimi ‘o e faingata‘á meí he All Right?
Ko e All Right? ko ha fengāue‘aki fakataha ia ‘i he vaha‘a ‘o e Canterbury DHB mo e Mental Health Foundation ‘a Nu‘u Silá. Na‘e kamata‘i ia ‘i he 2013 ke poupou ki he fakaakeake fakae‘atamai mo e fakaesōsiale ‘a e kakai ‘o Canterbury hili ‘a e ongo mofuike ‘o e 2010 mo e 2011.
Kumi ha ngaahi tokoni ‘aonga mo ha ngaahi founga faingofua ke tokoni‘i koe ke ke mapule‘i ai ‘a e tu‘unga lelei ‘a ho ‘atamaí ‘aki ‘a e Mentemia.
Ko e Mentemia na‘e kamata‘i ia ‘e ha tangata ‘Olopeleki tutuku mo e tokotaha taukave ki he tu‘unga lelei ‘o e mo‘ui ‘a e ‘atamaí ko Sir John Kirwan, tangata pisinisi ‘i he tekinikalé ko Adam Clark pea mo ha timi mataotao ‘o ha kau fale‘i fakafaito‘o.
Kumi ha tohinoa ki he mo‘ui leleí, ngaahi ma‘u‘anga tokoni mo e ngaahi me‘angāue ki hono ‘ilo‘i pē kitá ke tokoni‘i koe ke ke tokanga‘i ai ‘a ho tu‘unga lelei fakaelotó mo e kautaha Melon.
‘Oku toe fakaai foki ‘e he Melon ha komiunitī ‘i he ‘initanetí ma‘á e kakai Nu‘u Silá ke nau fetokoni‘aki ai pea mo ha ngaahi ako faka‘aho ‘i he ‘initanetí (webinars) ki he mo‘ui leleí mo e tu‘unga lelei ‘a e mo‘uí
Kumi ha ngaahi kalasi ‘i he ‘initanetí ke ako‘i atu ha ngaahi founga ‘aonga ke ke matu‘uaki ‘aki ‘a e loto mafasiá ‘aki ‘a e Just a Thought.
Kumi ha fakamatala mo ha fale‘i ki he founga ke tokanga‘i ai koe mo ho fāmilí ‘i he uepisaiti depression.org.nz.
‘I he taimi ‘oku tau hoha‘a pe loto mafasia aí, te ne lava ‘o liliu ai ‘a e anga ‘o ‘etau fakakaukaú, ongó mo e tō‘ongá. ‘E lava ke faingata‘a ‘a e fekuki mo e ngaahi taimi faingata‘á ka ‘oku ‘ikai ke ke tuenoa.
Kumi ha ngaahi fakakaukau tokoni ke ke matu‘uaki ai hili ha fakatamaki fakafonua, ke tokoni ki ho‘o mo‘ui lelei fakae‘atamaí.
Na‘e fokotu‘u ‘a e All Sorts ‘e he kautaha Mental Health Foundation ke tokoni ki he kakaí ke fakafokifoki mai ‘a e mafai mo e ivi mapule‘i na‘e ngalingali ne mole atu ‘i he to‘umahaki fakamāmani-lahí mo e ngaahi fakatamaki fakaenatulá.
Kumi ha ngaahi fakakaukau tokoni ’a ha faama-ki-ha-faama, ‘o poupou mo ma‘u ki ai ha ngaahi fakamatala fakasaienisi ki he tu‘unga lelei ‘a e mo‘uí.
‘Oku fakataumu‘a atu ‘a e Farmstrong ma‘á e kau faamá, kau ngoué mo honau ngaahi fāmilí ke nau matu‘uaki ai ‘a e ngaahi fetō‘aki ‘i he ngāue fakafaamá ‘aki ‘a ‘enau fevahevahe‘aki ha ngaahi me‘a te nau lava ‘o fakahoko ke tokangaekina ai kinautolu pea mo e kakai ‘i he‘enau pisinisí.