Fakakaukau‘i ‘a e ngaahi nāunau ‘oku mou fiema‘ú
‘I ha fakatamaki fakatu‘upakē, ‘e lava ke mou fihia ‘i ‘api ‘i ha ‘aho ‘e tolu pe lahi ange ai. Fakakaukau‘i pe ko e hā ‘a e ngaahi nāunau ‘oku mou fiema‘ú pea fa‘u ha palani ke mou haofaki ai.
‘I he peesi ko ‘ení
‘I ‘api
‘Oku pau pē kuo mou ‘osi ma‘u ‘e kimoutolu ia ‘a e konga lahi ‘o e ngaahi me‘a ‘oku mou fiema‘ú. ‘Oku ‘ikai fiema‘u ia ke tuku kotoa kinautolu ‘i ha feitu‘u pē ‘e taha, ka ‘e ala fiema‘u ke mou kumi fakavavevave kinautolu pea/pe ‘i he fakapo‘ulí.
- Vai ki ha ‘aho ‘e tolu pe lahi ange—fakapapau‘i ‘okú ke ma‘u ha lita vai ‘e hiva ma‘á e tokotaha kotoa pē. ‘E fe‘unga ‘eni ki he inú mo e tefito‘i haisiní.
- Me‘akai ‘aonga taimi lōloa ‘oku ‘ikai fiema‘u ke toe ngaohi ke moho (tukukehe kapau ‘oku ‘i ai ha‘o sitou ki he kemí pe me‘a tunu papakiu kasa) pea mo ha me‘akai ma‘á e fanga ki‘i pēpeé mo e fanga monumanu lalatá.
- Pepa toileti mo ha ngaahi kane pelesitiki lalahi ki ha falemalōlō fakataimi.
- Kofunima ngāue mo ha me‘a ‘ufi‘ufi P2 pe N95 ‘oku hao lelei ki he ihú mo e ngutú.
Kapau ‘oku ‘i ai ha‘o ngaahi fiema‘u fakame‘atokoni makehe, fakapapau‘i ‘oku fe‘unga ‘a e me‘atokoni ‘okú ke ma‘ú ke a‘u ki ha ‘aho ‘e tolu ‘i ‘api. Pea pehē foki ‘i he kato to‘oto‘o kuo tokateu ki he fetukutukú. Kapau ‘e pau ke mou fetukutuku, ‘e ‘ikai ala ma‘u ‘a e me‘atokoni ia ‘okú ke fiema‘ú ‘i he nofo‘anga fakataimi ki he fakatamaki fakatu‘upakeé.
‘Oua na‘a ngalo ‘e lava ke mou fetokoni‘aki mo homou kaungā‘apí ‘aki ha‘amou fevahevahe‘aki ho‘omou ngaahi nāunaú/koloá foki.
‘I ho‘o tokanga‘i koe mo ho fāmilí, te ke toe tokoni foki ai ki he ngaahi sēvesi tokoni fakavavevavé ke tukutaha ‘a e ngaahi nāunau ‘oku nau ma‘ú ki he kakai ‘oku nau fiema‘u lahi taha ‘a e tokoní.
-
‘E ala ‘ikai ke ‘i ai ha vai ‘i ha me‘a fakatu‘upakē. ‘E ala motuhia ‘a e ma‘u‘anga vaí, pe maumau ‘a e ngaahi laine vaí mo e fakatafenga ‘ulí (sewerage). ‘E ala fiema‘u ke ke faka‘aonga‘i ha ngaahi falemalōlō fakataimi ‘i ha me‘a fakatu‘upakē.
Ke ngaohi ha falemālōlō fakatu‘upakē, ngāue‘aki ha ngaahi nge‘esi kane malu ‘e lava ke fakafonu ai ha lita ‘e 15–20 nai. Hange ko ‘ení, ko ha pini veve pe ko ha kane vali ‘osi maha. ‘Oku totonu ke ‘i ai ha tāpuni malu fe‘unga ‘o ho‘o piní pe kané.
Kapau ‘oku si‘isi‘i ‘a e piní pe kané, tauhi ha fu‘u pini pe kane lahi ‘oku ‘i ai hano tāpuni malu fe‘unga ke laku ki ai ‘a e vevé.
- ‘Aofi ‘a e ngaahi kané ‘aki ha ngaahi milemila pelesitiki (kapau ‘oku lava).
- Lingi pe tūtuu‘i hifo ha ki‘i me‘i nāunau tāmate siemu angamaheni (hangē ko e kolōlini pe seniola) ki he piní pe kané ‘i he taimi takitaha ‘oku faka‘aonga‘i ai ‘a e falemālōloó. ‘E fakasi‘isi‘i ‘i heni ‘a e nanamú mo e ngaahi siemú. Kapau ‘oku ‘ikai ke ‘i ai ha‘o nāunau tāmate siemu, te ke lava ‘o faka‘aonga‘i ‘a e kelekelé mo ha nāunau mōmoa.
- Tāpuni hili ‘a hono ngāue‘aki takitaha.
- Hili hono faka‘aonga‘i ‘o e falemālōloó, fanofano ke mātu‘aki ma‘a ho ongo nimá ‘o ngāue‘aki ha koa mo e vai, pe faka‘aonga‘i ‘a e me‘a milimili tāmate siemú.
- ‘I he taimi kuo fonu ai ho‘o falemālōloó, ‘ave ‘a e vevé ‘o fakatatau mo e fale‘i ki he malu‘i ‘o e mo‘ui lelei ‘a e kakaí.
‘E lava ke uesia ‘a e ngaahi ma‘u‘anga vaí, kau ai mo e vai inú, ‘i ha fakatamaki fakatu‘upakē. Tuku tauhi ha vai ke fe‘unga ki ha ‘aho ‘e tolu pe lahi ange ai. ‘Ilo lahi ange fekau‘aki mo hono tauhi ‘o e vaí.
‘I ha kato to‘oto‘o kuo tokateu
‘Ai ha ngaahi kato to‘oto‘o kuo tokateu ke maau ma‘á e tokotaha kotoa pē ‘i ho fāmilí. ‘Oku totonu ke ‘i loto ‘i he kato takitaha ‘a e:
- Sū lue lalo, vala māfana, kote faka‘uha mo ha tatā
- Vai mo e me‘atokoni ma‘ama‘a (manatu‘i mo e fanga ki‘i pēpeé mo e fanga monumanu lalatá)
- Me‘a milimili tāmate siemu ki he nimá
- Maka fakafonu ki he telefoni to‘oto‘ó
- Pa‘anga
- Ngaahi tatau ‘o e ngaahi fakamatala fakapepa mahu‘ingá mo ha ID ‘oku ‘asi ai ha tā
Manatu‘i ha fa‘ahinga faito‘o te mou ala fiema‘u pea tauhi ho‘o nāunau ki he fuofua tokoní, fakapuli pe me‘a ‘ufi‘ufi ki he ihú mo e ngutú, kasa, letiō mo e maka kasa ‘i ha feitu‘u te ke lava ‘o to‘o fakavavevave mei ai kinautolu.
Kapau ‘oku ‘i ai ha‘o ngaahi fiema‘u fakame‘atokoni makehe, fakapapau‘i ‘okú ke ma‘u foki mo e me‘akai ‘okú ke fiema‘ú ‘i ho‘o kato to‘oto‘o kuo tokateú.
‘I ho‘o me‘alelé
Palani atu kimu‘a ki he me‘a te ke fai kapau ‘okú ke ‘i ho‘o kaá ‘i he taimi ‘oku hoko ai ha fakatamaki fakatu‘upakē. ‘E lava ‘e ha tāfea, afā sinou pe fakatu‘utāmaki me‘alele lahi ‘o fakatupu ha‘o mo‘unofoa ‘i ho‘o me‘alelé ‘i ha vaha‘a taimi.
Tauhi ‘i ho‘o me‘alelé ha ngaahi me‘a mahu‘inga ki he mo‘uí ‘i ha fakatamaki fakatu‘upakē. Kapau ‘okú ke faka‘uli ‘i ha ngaahi tūkunga fakatu‘utāmaki ‘i he fa‘ahita‘u momokó, tānaki atu:
- ha polosi tafi
- ha sāvolo
- ha ngaahi sēini ki he va‘e me‘alelé
- me‘a vau ‘aisi ki he sio‘atá, mo ha
- vala māfana.
Tauhi ha hoa‘i sū lue lalo, sāketi malu, ngaahi faito‘o mahu‘inga, me‘akai ma‘ama‘a, vai, ko ha uaea fakafonu telefoni mo ha kasa ‘i ho‘o me‘alelé.
Tauhi ke ma‘u atu ‘a e fakamatala fakamuimui taha ki he tūkunga ‘o e ‘eá mo e halá ‘i ha‘o palani ki ha‘o fononga.
Tauhi ke ma‘u atu ‘a e ngaahi fakamatala ‘ea fakamuimui taha meí he MetService (Va‘a Tala Matangí).
Palani ho halá ‘aki ‘a e fakamatala fakahangatonu kau ki he tu‘unga ‘o e ngaahi me‘alele ‘i he hala pule‘angá mo e fefononga‘akí ‘i he uepisaiti ‘a e Waka Kotahi.
‘I he ngāué
Fakapapau‘i ‘okú ke ma‘u ha ngaahi nāunau ‘i he ngāué ‘o kau ai ‘a e sū mālohi ki he lue laló, sāketi malu meí he vaí, kasa, me‘atokoni kai ma‘ama‘a mo ha vai. Fetu‘utaki mo kinautolu ‘oku nofo ‘i he feitu‘u tatau pea ‘e lava ke mo ngāue fakataha ke mou a‘u ai ki ‘api lolotonga ha hoko ‘a ha fakatamaki fakatu‘upakē.
‘Ilo ki he founga ke mateuteu atu ai ho‘o ngāué